Kalibrasyonun sözlük manasını, tarihçesini internette kolaylıkla bulabilirsiniz. Ancak kalibrasyon yapılması gereken cihaz/alet tipleri o kadar farklıdır ki yapılan tanım da o kadar geniş bir tanım olmaktadır. Uzunluk, ağırlık, sıcaklık değil radyasyon doz hızı ölçer kalibrasyonları bile cihaz türlerine göre birbirlerinden alakasızdırlar. Gama spektrometrelerinde kullanılan dedektörler bizim elle tuttuğumuz portatif cihazlardaki dedektörle aynı olabilir ama kalibrasyonları aynı değillerdir.

SSDL de yapılan iki ana kalibrasyon laboratuvarı bile birbirinden farklıdır. Tedavi düzeyli iyon odası kalibrasyonunda bizim standart iyon odamızın okuduğu ile müşterinin okuduğu karşılaştırılır ve oran bulunur. Bulunan bu oran müşteriye sertifikada kalibrasyon katsayısı olarak verilir. Müşteri okuma yaptığında ekranda gördüğü sayıyı bu sayı ile çarparak doz hesapları yapar. Bunu yapabilir çünkü bu cihazda müşteri Medikal Fizikçi denilen master seviyesinde bu eğitimi almış bir personeldir. Kullanılan iyon odası-elektrometre ikilisi çok kararlıdır ve neredeyse hiç salınım yapmaz. 10 sene sonra bile cihazların kalibrasyon katsayıları % 0,1-0,5 değişmektedir. Doz hızları çok yüksektir, fon dozunun milyonlarca katıdır. Cihazın kullanıldığı yer bir laboratuvar ortamıdır, açı değişmez, enerji biliniyordur.

Korunma düzeyli kalibrasyon ise bundan çok farklıdır. Cs-137 kullanılarak kalibrasyon katsayısı bulunur. Ancak cihazın kullanıldığı ortam laboratuvar değildir. Aynı yerde ölçülen radyasyonun enerjisi birkaç KeV’den binlerce KeV’e değişkenlik gösterir, açı 0 derece veya 90 derece olabilir. Bütün bunlar okuma doğruluğunu çok etkiler. Daha da önemlisi cihazı kullanan personel doktora sahibi de olabilir ilkokul mezunu da. O yüzden bu cihazlarda sertifika üzerinde sadece bir kalibrasyon katsayısı vermek, hatta her basamak için bile kalibrasyon kaysayısı verip sonra da sahada elinde sertifika ile hesaplama yapılmasını beklemek mantıksızdır. Kullanıcı cihazın üzerinde ne okuyor ise o sırada doğru olarak kabul etmek zorundadır. Bu yüzden normal şartlar altında, portatif cihazların okuması gereken değeri göstermesi yani ekranda yazan değerin labda standardın okuduğu değerle aynı olması gerekir. Burda kalibrasyonun manası da cihazın okuduğu değerin değiştirilmesi ve düzeltilmesi demektir. Bu ister cihazın üzerinde ekranda, ister bilgisayar programı yardımı ile, ister potansiyometreler ile oynanması şeklinde kalibrasyon katsayısının değiştirilmesi olabilir. Bu işlem  kalibrasyon prosedürü olarak isimlendirilir.

Ancak bunun bir önemli zorluğu vardır. Her marka model cihazın kalibrasyon prosedürü yani okuması gereken değerler ile ekranda gösterdiği değerleri eşleştirme işlemi farklıdır. Bizim veritabanımızda 600’ün üzerinde marka model cihaz vardı. Hergün gelişimin gereği kaçınılmaz olarak yeni bir model cihaz üretiliyor. Bir kalibrasyon laboratuvarının bütün bu prosedürleri öğrenme şansı imkansızdır. Sadece zorluğundan değil, üretici firmaların çoğunun bu prosedürleri 3. Kişilere vermekte isteksiz olmasından.

Bu zorluktan ve sahadaki ölçümlerin belirsizliklerinden dolayı portatif radyasyon ölçer kalibrasyonlarında bir ödün verilmektedir. Her cihaz için kalibrasyon prosedürü uygulanmamaktadır. Kalibrasyon laboratuvarı, cihazı her kademede belli doz hızlarında test eder. Yani okuması gereken değerler ile okuduğu değeri karşılaştırır. Cihazın okuma hatası belli aralıkta olduğunda (çoğunlukla %20) cihaz testten geçti denilir ve kalibrasyon sertifikası düzenlenir. Ancak cihaz testten geçmez ise o zaman kalibrasyon prosedürü uygulanır okuması gereken değerlere çekilir. Radyasyon ölçer cihazlar istikrarlı cihazlardır. Kalibrasyonları sık sık bozulmaz. Bir çok kalibrasyon laboratuvarı da buna güvenir; kalibrasyon prosedürünü bilmese de test yapıp sertifika düzenler. Bunda bir yanlış yoktur. Ancak testten geçmediğinde ne yapacaklarını, yapamadıkları kalibrasyonun ücretini iade edip etmeyeceklerini size sundukları sözleşmede okumanız gerekir. Hatta kalibrasyona göndermeden önce cihazınızın kalibrasyon presedürünü bilip bilmediklerini, testten geçmezse olacakları sormanız sizin açınızdan uygun gözükmektedir.

Kalibrasyon hizmet ücretiniz nedir?

            TENMAK olarak verilen hizmetlerin ücretleri her yıl yayınlanan Temel Mal ve Hizmet Ücretleri nde verilmektedir. Bağlantıya tıklayarak veya nüken.tenmak.gov.tr ana sayfasının alt sol kısmındaki bağlantıyla bu listeye ulaşabilirsiniz.

            Her sene değişmekte olsa da 2024 senesi için Korunma Düzeyli kalibrasyon ücreti (NEB 211 v.b. cihazlar) 4000 lira, İyon odası (radyoterapi) kalibrasyon ücreti 6000 liradır.