NÜKLEER ÖLÇÜM CİHAZLARI GELİŞTİRİLMESİ
1986 yılından bu yana devam eden bu çalışma kapsamında, çeşitli boyut ve özelliklerde, günümüz teknolojisine uygun radyasyon ölçme ve izleme cihaz prototiplerinin geliştirilip üretilmesi amaçlanmıştır. Proje kapsamında onlarca model cihaz prototipi geliştirilmiş olup, çalışmalarda kazanılan deneyim ve bilgi birikimi ile dünyadaki benzerleri ile teknolojik olarak rekabet edebilecek yeteneklerde yeni radyasyon ölçüm cihazları geliştirilmektedir. Cihazlarda gelişmiş mikro denetleyiciler kullanıldığından, aynı anda hem radyasyon doz hızı hem de radyasyon dozu ölçümü doğru ve kararlı olarak yapılabilmektedir. Cihazlarda halojen sönümlü, enerji kompansazyonlu Geiger Müller (GM) dedektörleri kullanılmaktadır.
Geliştirilen cihazlardan üretim yapılarak, başta Kurum birimleri olmak üzere, ülke genelinde radyasyon uygulamalı çalışmalar yapan üniversitelerde, hastanelerde, sanayi kuruluşlarında ve ayrıca Türk Silahlı Kuvvetleri ve Sivil Savunma Genel Müdürlüğü birimlerinde kullanıma sunulmaktadır.
 |
 |
 |
RADYASYON ERKEN UYARI SİSTEMİ AĞI (RESA)
Geliştirilen Radyasyon Erken Uyarı Sistemi Ağı (RESA), ortam radyasyonunun aralıksız olarak ölçüldüğü ve değerlendirildiği çok sayıda “Uzak İstasyon” ile bu istasyonların yönetimi ve istasyonlardan alınan verilerin saklanmasını, değerlendirilmesini sağlayan bir “Merkez İstasyondan” oluşmaktadır.
Geliştirilen Uzak istasyonların her birinde, radyasyon ölçüm dedektörlerinin ve ölçme devrelerinin yerleştirildiği Şekil 1.’de görülen “Akıllı Prop” ve modem ile kesintisiz güç kaynağını içeren “Besleme Ünitesi” bulunmaktadır. Akıllı prop, gamma ve x-ışınlarına duyarlı 2 adet Geiger Müller (GM) dedektörü vasıtasıyla doğal radyasyon seviyesinden itibaren 400 R/h’e kadar radyasyon doz hızını ölçer. Radyasyon doz hızı ölçülmesi Merkezden seçilebilen “sabit duyarlılık modu” veya “ortalama mod” olmak üzere 2 farklı çalışma modu ile yapılmaktadır. Sabit duyarlılık modunda ölçme süresi değişken olup radyasyon doz hızına bağlı olarak %95 ölçme doğruluğuna ulaşıldığında sonlandırılmakta, ortalama modda ise Merkez İstasyondan belirlenen ölçme süresi sabit olup, ölçme doğruluğu sabit süre sonunda radyasyon doz hızına bağlı olarak prop tarafından hesaplanmakta ve ölçme sonucu bir “kayıt” olarak prop belleğine saklanmaktadır.
Ülkemizin başta sınır bölgeleri olmak üzere değişik yerlerine kurulmuş olan Uzak istasyonlar, bulundukları yerde olası bir radyoaktif kirlenme nedeni ile radyasyon seviyesinin yükselmesi veya sistemdeki bir arıza durumunda alarm uyarısı ile birlikte, belleğinde biriktirdiği radyasyon ölçüm verilerini telefon hatları üzerinden Ankara’daki Merkez İstasyona otomatik olarak aktarır.
Sistemin iki ana parçasından biri olan RESA Merkez İstasyon, üzerinde RESA Merkez programının çalıştığı bir bilgisayar ve modem ünitesinden oluşmaktadır. Hazırlanan RESA Merkez programı, insan müdahalesini en aza indirgeyerek istasyonların ve ölçüm sonuçlarının yönetimini üstlenmektedir. Menü olanakları Şekil 2.’deki program ana sayfasında görülmektedir. Windows işletim sistemi altında herhangi bir PC’de çalışabilen program, PASCAL programlama dili ile hazırlanmış ve grafik ortamda (Şekil. 3) istenilen sonuçların kullanıcıya en kolay şekilde sunulması düşüncesi akılda tutularak tasarlanmıştır. Örneğin, istasyonlar RESA Merkez İstasyon programında oluşturulan haritalar üzerinde (Şekil. 4) görülebilmekte ve istasyonlarla ilgili işlemler menüye alternatif olarak buradan da yapılabilmektedir.
 |
 |
 |
 |
| Şekil 1. RESA akıllı prop | Şekil 2. Merkez programı ana penceresi | Şekil 3. İstasyon doz hızı grafik modu | Şekil 4. Merkez Programı RESA haritası |
RADYASYON İZLEME SİSTEMİ (RİS)
Ülkemizdeki radyasyon hareketlerini takip etmek, kontrol dışı radyoaktif maddeleri tespit etmek ve zamanında müdahale edilmesini temin etmek üzere tasarlanmış olan Radyasyon İzleme Sistemi (RİS) Gümrük Kapılarına (Kara, Hava, Deniz) kurulmuş ve ihtiyaç dahilinde kurulmaya devam etmektedir. Bu sistemlerin Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü ile veri iletişimini gerçekleştirilerek, anlık radyasyon ölçümü ve kontrolünün sağlanması çalışmaları, ülke genelinde NÜKEN tarafından yapılmaktadır. Ayrıca geri dönüşüm faaliyetlerini yürüten kurum ve kuruluşlara da RİS montajlarının yapılması çalışmaları yürütülmektedir.
Sistemde bulunan plastik sintilatör dedektör ve fotoçoğaltıcı tüp aracılığıyla elektriksel sinyallere dönüştürülen ve mikrokontrolörlü elektronik devreler aracılığıyla değerlendirilen radyasyon ölçümleri bilgisayar veya dahili monitör üzerinden izlenebilmektedir.
Araç radyasyon kontrolünde kullanılan RİS Yaya radyasyon kontrolünde kullanılan RİS
RİS ekranı