Radon Risklerinin Azaltılması İçin Alınması Gerekli Tedbirler

• Yapı malzemelerinin radyoaktivite analizleri ve doz değerlendirmeleri yapılarak, değerlendirme sonuçları tavsiye edilen radyoaktivite düzeylerinin üzerinde olan malzemeler bina yapımında kullanılmamalıdır.
• Binaların toprak ile temas eden yüzeyleri ve birleşim yerleri sızıntıya imkan vermeyecek şekilde izole edilmelidir.
• Evlerin duvarlarında, su ve kanalizasyon borularının geçtiği yerlerde bulunan çatlaklar, açıklıklar onarılmalı ve kapatılmalıdır.
• Yerden ve duvarlardan bina içine sızan radon gazı bina dışına kaçamazsa bina içindeki konsantrasyonu artıracaktır. Bu nedenle, kapalı ortamların havalandırılmasına özen gösterilmelidir. Evlerde, kapı ve pencerelerde izolasyon yapıldıysa havalandırma süresi arttırılmalıdır.

Sigara ve Zararları

Sigara, kanser riskini arttırmaktadır. Hem sigara içip hem de yüksek dozda radona maruz kalmış kişilerde kansere yakalanma riski oldukça yüksektir. Sigaranın bırakılıp, maruz kalınan radon seviyesinin düşürülmesiyle kanser riski azaltılacaktır. Ancak, sigara içmenin az bilinen bir zararı da içindeki radyoaktif maddelerin soluma yoluyla insan vücuduna alınmasından kaynaklanmaktadır.

Sigara içimi kapalı mekanlarda havadaki partiküllerin ana kaynağıdır. Bu partiküllerin çoğu da kanserojendir. Amerika’da maden işçileri arasında yapılan araştırmada sigara içen maden işçilerinin içmeyenlere oranla 10 kez daha fazla kansere yakalandığını saptanmıştır. Boice ve Lubin’in bir çalışması Tablo 3’de verilmiştir. Buna göre akciğer kanserine yakalanma olasılığı, günde 1-9 adet sigara içilmesiyle 4.6 kat, 10-19 sigara içiminde 7.5 kat, 20-39 sigara içiminde 13.1 kat ve 40 sigaranın üzerinde bir tüketimde ise 16.6 kat artmaktadır. Yani günde iki paket sigara içen bir kimse içmeyene oranla 16 kez daha fazla akciğer kanserine yakalanma olasılığına sahip olmaktadır. Günde 1-9 adet sigara içiminin sonucu kansere yakalanma riskinin Japonya’ya atılan atom bombasına maruz kalanların sadece %1’inden azının almış olduğu 3 Sv’lik bir dozun neden olacağı riske eşdeğer olduğu da belirtilmektedir. 3 Sv’lik bir doz ancak 10,000 göğüs röntgen filmi çektirilmesiyle alınabilen çok yüksek bir dozdur. Günde iki paket sigara içen bir kimsenin akciğer kanserine yakalanma riskine eşdeğer risk oluşturan atom bombası dozu ise anında öldürücüdür.

Tablo 3. Sigara İçimi ve Oransal Doz

Oransal Risk	Günde İçilen Sigara Miktarı	Atom Bombası Dozu (Sv)
1	0	0
4.6	1-9	3.4
7.5	10-19	6.1
13.1	20-39	(11.4)
16.6	40+	(14.1)

Sigara içimi sadece içenlerin değil aynı havayı soluyan kişilerin de solunum hastalıklarına yakalanmalarına neden olur. Araştırmalara göre ABD’de velilerin sigara içmesi yüzünden yılda 6,200 çocuk ölmekte, hastalanan çocuklar için her yıl 4.6 milyar dolar tıbbi harcama yapılmaktadır. Bu nedenle ABD’de 15 eyalette çocuklu evde sigara içme yasağı getirilmesi gündemdedir.

Kimyasal Zehirlilik Ve Radyo-Zehirlilik

Yiyeceklerden, içeceklerden, solunan havadan vücuda alınan eser elementlerin gereğinden az ya da çok olmasının türlü hastalıklara yol açtığı tıp dünyasınca bilinmektedir. Vücudun gerekenden fazla alınan bazı eser elementleri atabilme yolları vardır, ama elementlerin bulunuş şekilleri ve vücuda girme yolları bazen onların vücuttan atılmalarını engelleyebilmektedir. Örneğin bir eser elementin vücuda tuz halinde yiyecek yoluyla girmesiyle onun organometalik ve hatta katransı bir madde ile birlikte solunum yoluyla girmesi (örneğin sigara içimi) arasında, vücutta kullanılış ve dışarıya atılış mekanizmaları açısından büyük fark vardır. Vücudumuza soluma yoluyla alınan zehirli eser elementler yiyecek yoluyla alınandan çok daha fazla tehlikelidir. Örneklersek, uranyumun kimyasal-zehirliliğinde onun soluma yoluyla yıllık alım limiti 0.6 g iken yiyecek yoluyla yıllık alım limiti 40 g’dır. Yani aynı uranyum miktarı soluma ile vücuda girerse besin zincirinden alınmasına oranla kimyasal zehirlilik açısından 65 kez daha tehlikelidir.

Uranyumun aynı zamanda radyo-zehirliliği vardır. Doğal uranyumun soluma ile vücuda alınmasının yıllık alım limiti 0.06 g iken, yiyecek yoluyla vücuda alınmasında çözünebilen uranyum bileşikleri için yıllık alım limiti 20 g, çözünemeyen uranyum bileşikleri içinse 300 g’dır. O halde doğal uranyumun radyo-zehirliliği soluma yoluyla alınırsa besin zinciriyle alınmasına oranla 300 ile 5000 kez daha fazla tehlikelidir. Ayrıca, bu oranlar yetişkinler için verilen değerlerdir. Soluma ile alınan radyoaktivite ile bebekler ve çocukların yetişkinlere göre 10 kez daha fazla radyo-zehirliliğe maruz kaldığı belirlenmiştir.

Eser Elementler ve Kimyasal-Zehirlilik

Diğer bitkiler gibi tütün de çok sayıda eser element içerir. En çok rastlanan 26 element; Al, As, Ba, Br, Ce, Cl, Co, Cr, Cs, Eu, Fe, Hf, K, Ca, Mg, Mn, Na, Ni, Rb, Sb, Sc, Se, Sr, Th, V, Zn’dir. Bunlardan bazıları faydalı (Zn, Cu, Fe, I, Br, F, Ca, Co, vb.), bazıları da zehirli, radyoaktif ve çoğunlukla kanserojendir (K, Pb, As, Cd, Hg, Th, U, Po vb.). Tablo 4’de Türk, Amerikan ve İran tütünlerindeki önemli eser elementler ve bunların konsantrasyon değerleri (kilogramda miligram, ppm) verilmektedir.

Bunlardan arsenik deride bozukluklara, deri kanserine, mide ve bağırsak bozukluklarına neden olmaktadır. Diş çürümelerine, kansere, denge bozukluklarına yol açtığı saptanan selenyumun zehirleyici etkisi arsenikten on bin kez daha fazladır. Cıva ise beyinde ve sinir sisteminde tahribata yol açmaktadır. Tablo 4’de verilen değerlerde arsenik miktarı Amerikan tütünlerinde, Türk tütünlerinden üç-dört kez fazladır. Tütünde arseniğin yanında ondan onbin kez daha zehirli olan selenyumun kimyasal zehirliliğini mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Tablo 4’de selenyum miktarlarının Türk tütünlerinde daha az olduğu görülmektedir.

Radyo-Zehirlilik

Sigara içiminin kimyasal zehirliliğinden çok radyo-zehirliliğinin daha etkili olduğu saptanmıştır. Sigaradaki radyonüklitlerden en zararlısı, sigaranın yaklaşık 600-650 °C’lik alev sıcaklığında tamamen buharlaşan polonyum-210’dur (Po²¹⁰).

Filtreli sigaralar ve porositesi yüksek sigara kağıtları, sigara içilmesi sırasında oksijen miktarını artırıp tütünde tam yanmayı sağlayarak sigaranın alev sıcaklığını artırdığından toryum, uranyum ve potasyum gibi buharlaşma sıcaklığı yüksek diğer radyonüklitlerin de buharlaşarak ciğerlerimize alınmasına neden olmaktadır. O halde katransı maddeleri süzmesi için ilave ettiğimiz filtreler vücudumuza kanser yapıcı radyonüklitlerin alınmasını kolaylaştırmaktadır.

Radford ve Hunt sigaradaki alfa parçacığı aktivitesinin %75’inin havaya karıştığını, yani odada bulunanların ciğerlerinin alfa ışınımına maruz kaldığını göstermiştir. Hiç sigara içmeyen kimselerde de rastlanan Polonyum-²¹⁰ miktarlarının, onların sigara dumanına maruz kalmalarından kaynaklanmaktadır. Alfa parçacıkları vücut içinde en fazla 40 mikron ilerleyebildiğinden, bir organın almış olduğu doz çok küçük de olsa, 5-6 mikron boyutlarındaki tek bir hücre 10 Sv gibi çok yüksek bir doz almış olabilir.

A) Potasyumdan Alınan Radyasyon

Potasyum doğada K³⁹, K⁴⁰, K⁴¹ adlarında üç nüklidin karışımı olarak bulunur. Bunların doğadaki bolluk oranları sırasıyla %93.08, %0.0118 ve %6.91’dir. Bu üç izotoptan sadece K⁴⁰ radyoaktiftir. Türk tütününde 26000 ppm olan potasyumda, K⁴⁰ miktarı 1 Bq/g tütün olarak hesaplanır. Yani günde iki paket (35-40 g tütün) sigara içen bir insan sadece potasyumdan yaklaşık 35-40 Bq’lik bir radyasyona maruz kalır. Bu da yaklaşık yılda 0.1 mSv’lik önemli bir radyasyona maruz kaldığımızı gösterir. Sigaradaki radyasyon sadece potasyumdaki K⁴⁰dan gelen radyasyonla da sınırlı değildir. Bunun yanında toryum, uranyum ve en önemlisi Polonyum-210 (Po²¹⁰) radyonüklitlerinden gelen radyo-zehirlilik mutlaka incelenmelidir.

B) Uranyum ve Toryumdan Gelen Radyo-Zehirlilik

Tablo 4’de görüldüğü gibi tütünlerde 0.2-0.3 ppm mertebesinde toryum vardır. Bu miktar toryum günde 30-40 sigara içen bir insanın yaklaşık 1000 Bq’lik bir alfa radyasyonuna maruz kaldığını gösterir. Alfa radyasyonunun radyozehirliliği, beta ve gama radyasyonuna oranla 20 (bazı kaynaklara göre 1000) kez daha fazladır. Doğada toryumun olduğu her yerde uranyuma da rastlanmaktadır. Th/U oranı 1 ile 6 arasında değişmektedir. Rawat’ın Hint tütünlerinde yaptığı bir çalışmada 0.066-0.106 ppm arasında uranyum tespit edilmiştir . Rawat makalesinde polonyum 210’un tütünde fazla miktarda bulunduğunu ve tütünün yanma sıcaklığında tamamen buharlaşarak ciğerlere geçtiğini belirtmenin yanısıra, tütündeki potasyum-40, uranyum ve uranyumun diğer bozunum ürünlerinin (örneğin Radyum-226 vb.) de kısmen de olsa akciğerlerimize geçerek, akciğerlerimizi alfa radyasyonuna maruz bıraktığını açıklamaktadır.

C) Polonyum-210’dan Gelen Radyo-Zehirlilik

Polonyum-210 tütüne fosfat gübrelemesi ile geçer. Ayrıca, Hill’in yaptığı araştırmalarda , doğal radon-222’nin atmosferik yolla bitkilerin üzerine çökelmesinin de bitkilerde Po²¹⁰ miktarını artırdığından bahsedilmektedir. Po²¹⁰ yiyecek ve içeceklerle vücuda alınır. Tablo 5 ve 6’da yiyeceklerde, havada ve tütünde bulunan Po²¹⁰ miktarının ortalama değerleri verilmiştir.

Tablo 5. Yiyecek ve Havada Po-210 Miktarı

Yiyecek ve Hava	Aktivite Konsantrasyonu (mBq kg-1)
süt ürünleri	60
et ürünleri	60
taneli yiyecekler	100
yapraklı besinler	30
meyveler	30
balık	2000
su	5
hava	50 (mBq m-3)

 

Tablo 6. Tütündeki Po210 miktarı[16]    Marka Po210 Miktarı mBq/sigara Marka A 11.1 Marka B 11.5 Marka C 11.9 Marka D 15.7 Marka E 15.7 Marka F 16.1 Marka G 17.1 Marka H 17.6 Marka I 21.1 Marka J 19.4 Marka K 19.4