NÜKLEER GÜVENLİK NEDİR?

Nükleer güvenliğin tanımını tek bir cümlede yapabilmek ne yazık ki mümkün değil. Bu tanım açık bir şekilde yazılmış hedefler, ilkeler ve kriterler bütününden oluşur. Detaylardaki farklılıklar nedeniyle nükleer güvenliğin tanımı ülkeden ülkeye değişmektedir. Önemli olan kendi içinde tutarlı ve bütünsel bir yapının varlığı ve bunun güvenlik kültürü olarak tanımladığımız şekliyle hayata geçirilmesidir.

Hedefler

Nükleer Güvenlik Hedefleri nükleer güvenliğin tanımının ilk adımlarıdır. 2000 yılında hazırlanan TAEK dokümanına göre nükleer güvenliğin 3 hedefi vardır.

Genel nükleer güvenlik hedefi, nükleer tesislerde, sürdürülebilir ve etkin koruma önlemleri alarak birey, toplum ve çevreyi olası radyolojik zararlardan korumaktır.

Bu genel hedef Radyasyondan Korunma ve Teknik Hedefler ile bütünlenir. Nükleer tesisler her durumda radyolojik sonuçları olan süreçlerin kullanımı anlamına gelmektedir. Bunun farkında olmak ve gerekli teknolojileri kullanarak nükleer tesislerde üretilen radyasyondan korunmak nükleer güvenliğin önemli bir ayağıdır.

Radyasyondan korunma hedefi,

• Nükleer tesislerin kaza hariç bütün işletme koşullarında, tesis içinde veya tesisten herhangi bir planlı radyoaktif madde salınması durumunda maruz kalınan radyasyonun belirlenen sınırların altında ve ayrıca mümkün olan en düşük düzeyde tutulmasını,
• Kaza durumunda ise radyolojik sonuçların hafifletilmesini sağlamaktır.

Radyasyondan korunmanın yanı sıra, nükleer tesislerde oluşabilecek kazaları öngörmek, bunlara karşı sosyal ve ekonomik koşulları da dikkate alarak teknolojik önlemler almak ve önlem alınamayan durumlar için ise kaza sonuçlarının hafifletilmesine yönelik düzenlemelerin yapılması hedeflenmektedir.

Teknik nükleer güvenlik hedefi,

• Nükleer tesislerdeki kazaların önlenmesini ve buna rağmen kaza olması durumunda sonuçlarının hafifletilmesini,
• Olasılığı en düşük kazalar da dahil olmak üzere, tesisin tasarımında dikkate alınan tüm kazalar için radyolojik sonuçların boyutlarının küçük ve belirlenen sınırların altında tutulmasını ve
• Ağır radyolojik sonuçlar doğuracak ciddi kazaların gerçekleşme olasılığının son derece düşük olmasını sağlamak için mümkün ve makul olan bütün önlemleri almaktır.

İlkeler

Bu hedeflere ulaşılması bir dizi ilkenin hayata geçirilmesi ile mümkündür. Bu ilkeler tüm tesislere uygulanan temel ilkelerle başlar, nükleer santrallar, araştırma reaktörleri, yakıt tesisleri gibi farklı tesislere uygulanabilecek özel ilkelerle tamamlanır. Nükleer güvenliği tanımlaması açısından tüm nükleer tesislerde uyulması gereken temel ilkeler daha öne çıkmaktadır. Nükleer güvenliğin temel ilkeleri yönetsel ve teknik olarak iki ana başlık altında düşünülebilir. Yönetsel ilkeler arasında güvenlik kültürü ön plana çıkmaktadır. Güvenlik kültürü nükleer güvenliğe yaşamın her alanında öncelik vermekle başlar.

Güvenlik Kültürü: Nükleer tesislerle ilgili etkinliklerde bulunan tüm kişi, kurum ve kuruluşlar bir güvenlik kültürüne sahip olmalıdır.

Öte yandan nükleer tesislerin güvenliğinin ana sorumluluğu işleticidedir. İşletici tesisin güvenli bir şekilde çalışması için her türlü önlemi alırken, düzenleyici kuruluş olan TAEK bu önlemleri ve önlemlerin hayata geçirilip geçirilmediğini denetlemekle yükümlüdür.

Lisans Sahibinin Sorumluluğu: Bir nükleer tesisin güvenliğinin nihai sorumluluğu lisans sahibine ait olup tasarımcıların, tedarikçilerin, inşaatçıların ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumunun etkinlikleri ve sorumlulukları lisans sahibinin bu sorumluluğunu hiçbir şekilde azaltmaz.

Nükleer güvenliğin sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi için etkin yönetsel önlemler gereklidir. Bu önlemlerin bütünü güvenlik yönetimini oluşturur.

Güvenlik Yönetimi: Nükleer tesislere ilişkin tüm etkinliklerde, en yüksek önceliği güvenlik konularına tanıyan politikalar geliştirilmeli ve bu politikalar yetki ve sorumluluk sınırlarının kesin ve açık, iletişim yöntemlerinin belirli olduğu bir yönetim mekanizması içinde hayata geçirilmelidir.

Teknik ilkeler düşünüldüğünde ise öne çıkan ilke Derinliğine Savunmadır. Nükleer tesislerde radyasyonun açığa çıkmaması için alınan bir dizi içiçe geçmiş önlem paketine derinliğine savunma adı verilir. Bu önlemlerden ilki etkinliğini kaybettiğinde ikincisi devreye girer, o da kaybederse üçüncüsü. Derinliğine savunmanın en tipik örneği yakıtlardır. Yakıtın içinde bulunan radyoaktif malzemenin ilk koruyucusu yakıtın kimyasal yapısıdır. Bu yapı bozulduğunda yakıt zarfı radyasyonu içerde tutar. Yakıt zarfının erimesi durumunda (ki olasılığı düşük bir kazadır) kapalı devre olan birinci soğutma devresi radyasyonu içeride tutar. Birinci devreninde bütünlüğünü kaybetmesi durumunda Koruyucu bina denilen güçlendirilmiş yapı radyasyonun çevreye yayılmasını engeller. Radyasyonun kontrolsuz bir şekilde çevreye yayılması için teker teker bu aşamaların hepsinin etkinliğini kaybetmesi gerekmektedir.

Derinliğine Savunma: Nükleer tesisin güvenliğine ilişkin tüm etkinlikler güvenlik hedeflerinin zedelenmesini engelleyecek, derinliğine ve iç içe geçmiş bir dizi uygulamadan oluşmalıdır.

Yine de bu derinliğine savunma önlemlerinin etkinliklerini kaybetmemeleri için ek önlemler alınır. Bunlar kazaların önlenmesine yönelik olan önlemlerdir.

Kazaların Önlenmesi: Nükleer tesislerde, nükleer güvenlik hedeflerine ulaşmak için, radyolojik sonuçlar doğurabilecek kazaları önlemek üzere gereken önlemler alınmalıdır.

Herşeye karşın bir kaza yaşandığında ise kaza sonuçlarını en aza indirgemek için alınan kaza yönetimi uygulanır. Bu aşamada tahliye gibi önlemler devreye girebilir.

Kaza Sonuçlarının Hafifletilmesi: Herhangi bir kaza durumunda, tesisten radyoaktif madde salınmasının etkilerini önemli ölçüde azaltacak tesis içi ve dışı tüm önlemler alınmalıdır.

Bu temel ilkelerin yanısıra nükleer tesislerin güvenliğini garanti altına almak üzere tesisin her aşamasında (tasarımdan sökülmesine kadar) dikkate alınacak olan ilkeler ise şunlardır:

Güvenliğin Doğrulanması: Nükleer tesisin tasarımının güvenlik hedeflerini sağladığı kapsamlı bir güvenlik analizi çalışması ile gösterilmeli; nükleer tesisin durumu ve çalışmasının işletme sınır ve koşulları ile uyumlu olduğu ve güvenlik hedeflerini sağladığı gözetim, denetim, analizler ve testler aracılığıyla doğrulanmalı; ve nükleer tesisin güvenlik değerlendirmeleri, gerektiğinde, işletme deneyimleri ve yeni güvenlik bilgileri ışığında yenilenmelidir.

Kanıtlanmış Mühendislik Uygulamaları: Bir nükleer tesis, deneyimler ve/veya testlerle kanıtlanmış ve onaylı kod ve standartları esas alan mühendislik uygulamalarına dayandırılmalıdır.

Kalite Güvencesi: Nükleer tesisle ilgili yapı, sistem ve bileşenlerin, verilen hizmetlerin ve yerine getirilen görevlerin istenilen kriterlere uygunluğunun sağlanması amacıyla bir kalite güvencesi programı oluşturulmalı ve bu program tesisin yer seçiminden başlayarak işletmeden çıkarılması tamamlanıncaya kadar olan bütün aşamalarda uygulanmalıdır.

İnsan Faktörü: Nükleer tesislerin güvenliğini etkileyebilecek faaliyetlerde yer alan personel, görevlerini tam olarak yerine getirecek niteliklere sahip olacak şekilde eğitilmeli ve belgelendirilmeli; olası insan hataları dikkate alınmalı ve azaltılmalıdır.

Radyasyondan Korunma: Nükleer tesislerde, radyasyondan korunma uygulamaları Kurum tarafından belirlenen şartlara uygun olarak, tesisin yer seçiminden başlayarak işletmeden çıkarılması tamamlanıncaya kadar olan bütün aşamalarda hayata geçirilmelidir.

Radyoaktif Atık Yönetimi: Nükleer tesislerde ortaya çıkacak olan radyoaktif atık miktarı radyoaktivite ve hacim bakımından tasarım kriterleri ve işletme deneyimlerine uygun şekilde mümkün olan en az düzeyde tutulmalı ve tesisten çıkan bütün radyoaktif atıkların güvenli bir şekilde toplanması, işlenmesi, depolanması, taşınması ve tasfiyesini sağlayan bir atık yönetimi programı oluşturulmalı ve uygulanmalıdır.